पर्सा । चार साताअघि वीरगन्जस्थित सिर्सिया सुक्खा बन्दरगाहमा पहिलो पटक रेलबाट आयातित कोइला आयातकर्ताले अझै जाँचपास गरेका छैनन् । वीरगन्जकै लतिका कम्बोडिटी सप्लायर्स प्रालिले भारतको झारखण्डस्थित धनबादबाट ५९ वटा बक्स एन वागनमा ३ हजार ६ सय ५० टन कोइला बोकेको रेल्वे र्याक असार १६ गते सुक्खा बन्दरगाहमा भित्र्याएको थियो । सन्दर्भ मूल्यको अन्यौलले आयातकर्ताले जाँचपास नगरेका हुन् ।
नेपालमा पहिलो पटक सोझै रेलबाट कोइला आयात भएको थियो । यसअघि वीरगन्जको सीमावर्ती भारतीय सहर रक्सौलस्थित रेल्वे स्टेसनमा रेलबाट कोइला ल्याएर त्यहाँबाट टिपरमा ढुवानी गरी नेपालसम्म ल्याइन्थ्यो ।
कोइला आयातकर्ता लतिका कम्बोडिटी सप्लायर्सका सञ्चालक निश्चल लालवानीले भन्सार कार्यालयको सन्दर्भ मूल्य पुस्तिकामा हाल पनि कोइलाको प्रतिकिलो मूल्य भारु १२ रुपैयाँ उल्लेख रहेको तर अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा यसको मूल्य घटेर प्रतिकिलो भारु ८ रुपैयाँमा झरिसकेको बताए । ‘८ महिनाअघि अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा कोइलाको मूल्य बढेको थियो, हाल घटिसकेको छ,’ उनले भने, ‘यस्तो अवस्थामा पुरानै सन्दर्भ मूल्यको आधारमा आयातित कोइलाको भन्सार महसुल कायम गर्दा हामीलाई व्यापाक घाटा हुन्छ ।’
कोइलाको अर्को आयातकर्ता कमला मोहन इन्टरनेसनल प्रालिका सञ्चालक माधव राजपालले भन्सारको पुरानै सन्दर्भ पुस्तिका र मूल्यले कोइला आयातकर्तालाई धेरै घाटा भइरहेको बताए । ‘भन्सारले हाल भारु १२ रुपैयाँ भन्दा कम सन्दर्भ मूल्य कायम गर्न मानेको छैन, हामीले भारु ८ रुपैयाँमै ल्याएका हुन्छाैं तर भन्सारमा भारु १२ रुपैयाँ मान्नुपर्ने बाध्यता भयो,’ उनले भने, ‘निर्यातकर्ता भारतीय पार्टीले ओभर बिलिङ गर्न मान्दैन, कोइलाको मूल्य अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा घटबढ भइरहन्छ, जुन विषय भन्सारले बुझेन ।’
चर्को भन्सार शुल्क तिरेर ल्याइने कोइलाको मार अन्ततः आम उपभोक्तालाई नै पर्न जाने उनले बताए । माग घटेको तथा भन्सार शुल्क समेत चर्को भएकाले हाल कोइलाको आयात पनि घट्दो क्रममा रहेको उनले बताए । ‘सामान्य अवस्थामा रक्सौलमा मासिक ३० वटासम्म रेल्वे र्याकमा कोइला आउने गरेकोमा हाल भने मासिक ५ वटा रेल्वे र्याकमा कोइला आइरहेको छ,’ उनले भने, ‘नेपालमा वार्षिक २५ देखि ३० लाख टन कोइला आयात हुन्छ, ठूला आयातकर्ता जम्मा ५ /६ कम्पनी छन् ।’ आयातित कोइलामध्ये ७५ प्रतिशत सिमेन्ट उद्योग, २० प्रतिशत इट्टा उद्योग र ५ प्रतिशत फलाम उद्योगले खपत गर्छन् । सिमेन्ट उद्योगले कच्चा पदार्थको रुपमा कोइला प्रयोग गर्छन् । इट्टा र फलाम उद्योगले भट्टी तताउन कोइला प्रयोग गर्छन् ।
कोइला सामान्य अवस्थामा दक्षिण अफ्रिका, इन्डोनेसिया, अमेरिका, रुस आदि मुलुकबाट आयात हुने गरेकोमा हाल भने भारतीय कोइला सस्तो भएकाले भारतबाटै आयात गर्ने गरिएको राजपाल बताउँछन् ।
सुक्खा बन्दरागाह सञ्चालक कम्पनी प्रिस्टिन भ्यालीका प्रशासन प्रमुख अतुल शर्माले लामो प्रयास र प्रतिक्षा पछि नेपालमै पहिलो पटक रेलबाट कोइला आयात गर्न सफलता मिलेकोमा आयातकर्ताले आयातित कोइला नलग्दा आफूहरु निरास भएको बताए । ‘हामीले आयात निर्यात कार्यमा सहजीकरणसम्म गर्ने हो, पहिलो पटक सोझै नेपाली भूमिमै कोइला आयात हुँदा त्यसले आयातकर्ताको लागत बचत हुने अवस्था छ,’ उनले भने, ‘सहजै रुपमा कोइला जाँचपास हुने वातावरण बने पाइपलाइनमा अन्य कोइला आयातकर्ता पनि रहेका छन् ।’
यसरी भारतबाट रेलमा सिधै नेपालसम्म कोइला ल्याउँदा आयातकर्ताको ढुवानी लागत सस्तिने र भारतमा कोइला चोरी हुने र हराउने जस्ता समस्याबाट पनि नेपाली आयातकर्ताले मुक्ति पाउने शर्मा बताउँछन् । पहिलो पटक यसरी नेपालमै कोइला भित्रिँदा ३ महिना्सम्ममा रक्सौल रेल्वे स्टेसनको भार ५० प्रतिशतले घटाउने र त्यसपछि रक्सौलको भार शत प्रतिशत घटाउने लक्ष्यका साथ आफूहरु लागि परेकोमा हाल भने अड्चन आएको उनले बताए ।
सिर्सिया सुक्खा बन्दरगाह भन्सार कार्यालयका प्रमुखरामप्रसाद मैनालीले हाल कोइलाको सन्दर्भ मूल्य प्रति किलो भारु १२ रुपैयाँ रहेको र भन्सार कार्यालयले यसकै आधारमा जाँचपास गर्ने गरेको बताए । कोइला आयात गर्दा मूल्यको ५ प्रतिशत भन्सार र १३ प्रतिशत मूल्य अभिवृद्धि कर लाग्ने गरेको उनले बताए । हाल देखिएको समस्या समाधानको प्रयास आफूले गरिरहेको उनको भनाइ छ । ‘सम्बन्धित आयातकर्तासँग मेरो यसै विषयमा आजै पनि छलफल भइरहेको छ,’ उनले भने, ‘अन्य नाकाबाट पनि यही सन्दर्भ मूल्यमा कोइला भित्रिरहेको छ, हामी छलफलको क्रममा छौं, आवश्यक कागजात हेर्ने काम गरिरहेका छाैं, विभागको निर्देशन पनि लिने काम गर्दैछाैं ।’ इकान्तिपुर
